monografías
eltiempoentuojete
Santa Isabel. Naufraxios, heroinas e olvidos
Mirando os xornais ou imaxes televisivas, vemos naufraxios de pobre xente que arrisca ás súas vidas tratando de chegar a Europa. A lugares donde simplemente non morran de fame, non sexan tiroteados, donde a violación non sexa lei e donde o medo non sexa unha constante diaría. E nos, educados e civilizados europeos, miramos esas imaxes coa distancia que teñen as cousas que nunca nos pasan, e outros, demasiados, có odio que se lle ten ao invasor.
Pensamos que non nos vai pasar no futuro porque xa esquezemos que nos aconteceu no pasado.
Por esto hoxe quero falar dun naufraxio olvidado, un dos maiores que aconteceron en Galicia, e que tivo como protagonista a un buque que zarpara de Bilbao uns dias antes, o “Santa Isabel”.
O barco era propiedade da Compañía Trasatlántica Española. Fundada por Antonio López, un rapazolo de orixe humilde que fixera fortuna mediante cousas tan dignas coma o tráfico de esclavos en Cuba e outras cousiñas. E que máis tarde foi ennoblecido como I Marqués de Comillas e Grande de España, por ser tan… emprendedor .
O Santa Isabel, con case 80 metros de eslora, levaba entre pasaxe e tripulación a 266 persoas que viña recollendo polos distintos portos do Cantábrico e Galicia para levalas a Cádiz. Dende alí embarcarían para América.
Era sólo un pouco despois aquela época donde brilaban iniciativas como a de Don Urbano Feijoo (dame que ainda vai ser familia), que tentou substituir os esclavos negros de Cuba por galegos. Seus incontestables argumentos, que saían máis baratos e blanqueaban a illa. Pero deso falaremos otro día.
Na madrugada do 2 de xaneiro de 1921, o Santa Isabel, que saira de coller a súa carga humana o día anterior de Coruña,estaba embocando a Ría de Arousa para dirixirse ao porto de Vilagarcía cando comenzou a traxedia. Era unha noite negra de temporal, e ao pasar o faro de Corrubedo a mar foino arrimando a costa de Sálvora. Os esforzos da tripulación non foron quen de remediar o rumbo e o radio telegrafista deixou incompleto o derradeiro mensaxe: “Estamos enriba das rochas de S.”.
O temporal levaba en cada onda un tributo en vidas da cuberta e dos botes. A maior parte fóronse a popa a esperar o inevitable. A tripulación tentaba poñer os botes salvavidas nun mar imposible. O primeiro bote foi sepultado por unha onda e afundido, e ao final, e despois de múltiples intentos, varios botes conseguiron poñerse no costado protexido e alí foron aguantando.
Os berros desesperados dos naúfragos foron escoitados polo fareiro de Sálvora, que deu a voz de alarma as poucas persoas da illa. Ese día solo estaban en Sálvora 25 das sesenta persoas que a habitaban. Case todos estaban en Riveira celebrando o Aninovo. Todos traballaban para o dono da Illa , o Marqués de Revilla.
Esa noite, tres dornas, despreciando o perigo, sairon de Sálvora. Unha foi a Riveira a dar conta do sucedido e pedir axuda, as outras dúas lanzáronse a salvar aos naúfragos. A maior parte dos homes estaban no continente, polo que un dos botes tivo que ser tripulado por tres mulleres: Cipriana Oujo, de 25 anos, Josefa Parada, de 16, e María Fernández, de 14.
Viaxe tras viaxe contra o mar e as rochas, as tres mozas salvaron a unhas vinte persoas. Homes e mulleres de Sálvora multiplicaron esforzo para salvar vidas esa noite.
Ao romper o día incorporouse ao salvamento o vapor Rosiña, de Riveira, que conseguiu salvar a vida do capitán do Santa Isabel.
Outro dos héroes da xornada foi o segundo oficial, Luis Cebreiro, un viveirán de cabeza fría, apodado o “Toneladas”, que se negou a subir a un dos botes para non sobrecargalo. Estivo no mar nadando e axudando, e ante a deseperación da xente conseguiu mantela calma e evitar que remasen cara as rochas na escuridade.
Pola mañan, todos os que con él estaban conseguiron desembarcar.
Cómo dato curioso, Cebreiro voltaría a ser protagonista doutro salvamento en 1943, cando o submarino alemán U -966 Gut Holz, naufragaba, esta vez coa axuda da aviación americana, frente a Estaca de Bares. Foron recollidos polos mariñeiros da zona nunha operación na que éste voltaba a estar presente.
O balance final foi de 213 mortos. Moitos dos corpos non foron recuperados. Outros si, e un bo número foi arrastrado a costa nos seguintes días, donde houbo que habilitar un cimeterio para a cantidade de vítimas.
Os mortos nos seus cadaleitos foron profusamente retratados na prensa da época nun exercicio que hoxe en día calificaríamos de mal gusto.
Pero daquela era primicia informativa, como dirían algúns dos carroñeiros/as que entreteñen as mañans televisivas e radiofónicas.
As tres mulleres recibiron unha medalla e desapareceron da vida pública. Vivirón e morreron anonimamente. Sólo en 2014 reparouse a inxusticia da desmemoria e o colexio de Aguiño foi nomeado Heroínas de Salvora.
Convén non olvidar o que fumos porque esqueceríamos o que somos
Fontes:
Outras monografías
